Yanılgılar ve Aceleci Genelleme

İnsanlar, bilgilerinin olmadığı, fakat üzerine ahkam kesmek istedikleri konularda, görüşlerini verilerle destekleyerek daha inandırıcı olmak için genellikle ".... %99'u ....." şeklinde bir cümle kurarlar.

Bu bir bakıma kendilerinin de inanmadığı ama haklı olmayı çok istedikleri ya da konu hakkında kendisi gibi düşünmeyenleri yok saymak için kullandığı bir ifade diyebiliriz.

Bugün Mastodon'da şöyle bir gönderi paylaştım ve bunun üzerine bir kaç şey daha söylemek istiyorum.

Post by @esersevinc@mastodon.social

View on Mastodon

 

Konu hakkında örnekler:

1. %99'u Müslüman olan ülkemizde...."
2. iPhone kullanıcılarının %99'u hava atmak için iPhone kullanıyor
3. Orta Doğuda yaşayanların %99'u cahildir"
4. Amerikalıların %99'u coğrafya bilmez
5. Kadınların %99'u spordan hoşlanmaz
6. Yüksek lisans öğrencilerinin  %99'ı inektir
7. Doktorluk okuyan öğrencilerin %99'u inektir
   
8. Yazılımıcıların %99'u asosyaldir / bilgisayar başından kalkmaz vb...
   
9. vb...
   

bu örnekler daha da çoğaltılabilir. 

Yanılgılar, argümanları mantıksal olarak sağlam olmayan hale getiren hatalı muhakeme türleridir. Bilişsel Terapi Teknikleri Yeni El Kitabı'na(The new handbook of cognitive therapy techniques) göre, bunlar "genellikle kanıtlanmış gerçeklermiş gibi ses çıkaran bir inançla sunulan kanıtlanmamış iddiaları" içerir. 

Özellikle gayriresmi yanılgılar, televizyon ve gazete gibi kitle iletişim araçlarında sıklıkla bulunur.

Yanılgıları anlamak, sizin bunları kendi ifadelerinizde veya başkalarının ifadelerinde hemen tanımanızı sağlar. 

Yanılgılardan kaçınmak ise, sizin sağlam argümanlar üretme yeteneğinizi geliştirir.

Yanılgılar, ikna etme amacıyla bir noktayı iletmek için geçerli akıl yürütmenin yerine kullanılır. Günümüzdeki kitle iletişim araçlarındaki örnekler arasında propaganda , reklamlar , siyaset , gazete köşeyazıları ve görüşe dayalı haber programları bulunur ancak bunlarla da sınırlı değildir.

Richard Whately (1787–1863) bir yanılgıyı genel olarak "eldeki mesele hakkında kesin sonuç verdiğini iddia eden, ancak gerçekte öyle olmayan herhangi bir argüman veya görünürdeki argüman" olarak tanımlar.

Yanılgıların bir çok sebebi var, bizim bu örnekteki yanılgı türü "Aceleci Genelleme" oluyor.

Aceleci Genelleme

Aceleci genelleme, yetersiz bir örneklem temelinde (genellikle atipik veya çok küçük olduğu için) bir grup veya vaka dizisi hakkında varsayımlarda bulunmak olarak tanımlanır . İnsanlar hakkındaki klişeler ("kardeşlik çocukları ayyaştır", "lisansüstü öğrencileri inektir", "kadınlar spordan hoşlanmaz" vb.) bu ilkenin yaygın örnekleridir.

Aceleci genellemeler genellikle şu şekilde bir örüntüyü takip eder:

• X, A için doğrudur.
• X, B için doğrudur.
• Dolayısıyla X, C, D vb. için doğrudur.

Bunlar; hiçbir zaman geçerli bir mantıksal çıkarım olmasa da, istatistiksel gerekçelerle birlikte böyle bir çıkarım yapılır ise, yine de ikna edici olabilir. 

Bunun nedeni, yeterli deneysel kanıtla, genellemenin artık aceleci olmamasıdır.

Birisi sizin etrafınızda, dinlediğiniz bir TV programında, okuduğunuz bir yazıda "... %99 ..." içeren bir iddiada bulunuyor ise bu iddianın tamamen yanlış olduğuna emin olabilirsiniz ve buna göre kendisine ve fikirlerine değer biçebilirsiniz.